NARSİSİSTİK VE ANAKLİTİK NESNE SEÇİMLERİ
Freud nesne seçimi ile ilgilenmiş ve narsisistik ile anaklitik olarak iki çeşit temel nesne ilişkisi tanımlamıştır. Bunlar için seçim demek zordur çünkü benliğin iradesinin zayıf olduğu ve kendiliğin bütünleşmemiş olduğu durumlardır16. Bağımlılık hali yoğun olduğu için doğalarında varoluşsal bir zorunluluk taşırlar. Çocukluk dönemi için normal kabul edilirler.
Anaklitik nesne Freud’un; yaslanılan, bağımlı olunan anlamında kullandığı “anlehnung” kelimesinden türemiştir. Erken çocukluk dönemindeki besleyen şefkatli anne ve koruyan baba ile ilişkiye benzer. Erken çocukluktaki gibi anaklitik nesne; pasiflik, bağımlılık ihtiyaçlarını ve simgesel olarak beslenme, korunma ve destek bulma arzusunu doyuran bir nesnedir. Anaklitik nesne4, bebeğin cinsel dürtülerini benliğin kendiliği koruma (self preservative) dürtüleri üzerinden doyurur. Yani hem sütle besleyen hem de örtük olarak cinsel açıdan uyaran bir “meme”dir. Anaklitik nesne, arzuları doyurmaktan çok ihtiyaçları karşılar. Böyle bir nesne ile ilişkideki kendilik, zayıf ve bağımlıdır. Benlik de zayıftır, kendiliğe bakamıyor, bakım ve cinsel doyumu birbirinden ayıramıyordur16.
Narsisistik nesne seçiminde gerçekte ya da düşlemde; ya öznenin kendisi gibi olan ya öznenin geçmişteki haline benzeyen ya öznenin olmak istediği gibi olan ya da bir zamanlar kendisinin bir parçası olarak deneyimlenen bir nesne vardır17. Narsisistik nesne, özsaygıyı korumak ve dengelemek için seçilir ve özneye benzemesi esastır. Bu yönüyle bir ayna ya da ikiz olma özelliği taşır. Kendilik, değerlilik duygularını düzenlemek için bir benzerine, bir yansımasına ihtiyaç duymaya devam ediyordur. Çocukluktaki baba gibi onurlu, gururlu ve özgüvenli, anne gibi mükemmel bir nesnedir. Narsisistik nesne, kendiliğe bağlı ve ayrışmamış olduğu için narsisistik nesne ülküleştirilirken kendilik de ülküleştirilmiş olur16.
Annie Reich18, kadınlardaki narsisistik nesne seçimini araştırmıştır. A. Reich, kadınların büyüklenmeci çocuksu ego idealini erkeğe dışsallaştırarak onu nasıl tanrısallaştırdığını ve ona boyun eğdiğini açıklamıştır. Rosenfeld19, narsisistik nesnenin tümgüçlü bir biçimde bedene alındığını ve kişinin malıymış gibi kullanıldığını belirtir. Kişinin olamadığı ama olmak istediği parçalarını içine attığı bir kapsayıcıdır. Narsisistik nesne ilişkisi, ön planda ülküleştirme ve arka planda değersizleştirme içerir. Beğenme ve haset iç içedir, ayrışmamıştır.
Kimlik yapılanmasının temelini narsisistik nesne seçimi oluşturur*. Kimlik; kişinin kendisine benzeyenlerin, ona bir geçmiş ve gelecek vaat edenlerin, bir parçası olmak istediği ve ona idealler veren bir topluluğun narsisistik bir nesne olarak seçilmesi ile oluşur. Beğendiği ve kaynaşmak istediği bir grup ve bir lider vardır. Freud, “Kitle Psikolojisi ve Benliğin Analizi”nde20 nesneyle kurulan temel duygusal ilişki olan özdeşleşmeyi topluluk ve lideri ile kurulan ilişki açısından değerlendirmiştir. Lider ile kurulan bağ ülküleştirmeyi içermektedir. Liderle simgelenen ego ideali kişinin benliğinin yerine geçer. Bireyin içindeki ilkellikler ve kahramanlıklar topluluk içinde canlanır, etkinleşirler. Toplulukla birey arasında ve bireyler arasında aşk gibi güçlü bir bağ vardır. Kiliseyi ve orduyu irdeleyen Freud, üyeleri birbirine bağlayan şeyin lidere duyulan aşk olduğunu öne sürmüştür. Üyeler, topluluk ile ilgili çifte değerlikli hislerini bölerek olumsuz duygulanımlarını diğer topluluklara yansıtırlar.
Narsisistik kişilik bozukluğunda kişi, çevresindekilerin narsisistik nesnesi olmaya çabalarken çevresiyle anaklitik bir ilişki kurar. Hayranlarından bakım ve beğeni alır ama onlara bağımlılığını inkâr eder.
16 Köşkdere AA. İnsanı anlamak için psikanaliz. İstanbul: Bağlam Yayınları; 2023
17 Freud S. Narsizm üzerine ve Schreber vakası, Çev. M. B. Büyükkal, İstanbul: Metis Yayıncılık; 1914.
18 Reich A. Narcissistic object choice in women, Journal of the American Psychoanalytic Association 1953; 1:22-44.
19 Rosenfeld H. The narcissistic omnipotent character structure: A case of chronic hypochondriasis. Impasse and Interpretation: Therapeutic and antitherapeutic factors in the psychoanalytic treatment of psychotic, borderline, and neurotic patients, (1:63-84) içinde London, New York: Routledge; 1987.
20 Freud, S. Group psychology and the analysis of the ego. Standard Edition, 18. London: Hogarth Press; 1921.
* Bergman21, “biz” olma hissinin temelinde birincil narsisizmdeki sembiyotik birlik halinin etkisi olduğunu belirtir. Bu arkaik “biz” olma hissinin ruhsal gelişimle birlikte ayrıştığını ve “ben” ve “biz” hissinin geliştiğini vurgular.
