SONRADAN ETKİ -NACHTRAGLICHKEIT- DEFERRED ACTION - APRES COUP

Psikolojik açıdan zaman kavramını anlamak için çok önemli bir kavramdır. Belirli bir olay ile ona daha sonra atfedilen anlam arasındaki karşılıklı ve karmaşık bir ilişkiyi tanımlar. Daha sonra atfedilen anlam yeni bir psişik etkinlik kazanmıştır. Freud sıklıkla bu kavramı psişik zamansallık ve nedensellik bağlamında kullanmıştır. Deneyimler, izlenimler ve anı izleri daha sonraki bir zamanda yeniden değerlendirilir, yeni deneyimlere eklenir ve gelişimin yeni aşamasına erişilir.

Freud açısından yeterli kavramsal düzeye gelmediği için ayrı bir makale olarak ele alınmamıştır. Fliess’e mektuplarında, Rüyaların Yorumu'nda, Küçük Hans Vakası'nda, Kurt Adam Vakası'nda ve daha birçok yerde Freud bu kavramı ele almıştır. Freud’tan sonra Lacan bu kavramın önemi üzerinde durmuştur. Sonradan etki;

Öncelikle, ek olarak ya da ikincil anlamına gelmektedir. Yani zamansal açıdan, sonra gelen manasına.
Geçmiş zamandan bugüne ya da geleceğe doğru bir hareketi ifade eder.
Bunun tam tersini gelecekten geçmişe doğru bir hareketi tanımlar.

Ruhsallıkta, geçmişten geleceğe doğru, tek yönlü doğrusal bir hareket olmadığını gösterir. Geçmiş geleceği, gelecek geçmişi sürekli olarak tanımlamaktadır. Geçmişin yeniden tanımlanması ona yeni anlamlar, etkiler hatta patojen olma rolü yüklenmesine neden olabilir. Bilinç, benlik, kendi geçmişini o anki “projesine” göre sürekli olarak yeniden yapılandırır.

Geçmişten bugüne doğru bir anlamın hareket etmesi, geçmişte bir şeyin depolandığını ve gelecekte, yani ikinci bir anda bunun yeniden etkinleşeceğini ifade eder. Bu açıdan sonradan etki, Freudiyen düşüncenin temel bir sabitini de ifade eder. O da şudur ki, psişik travmanın her zaman iki zamanı vardır. İlk zaman travmanın izini bıraktığı andır, ikinci zamanda ise içsel bir faktörle anı yeniden canlanır.

Laplanche ve Pontalis sonradan etkiyi şu biçimde tanımlamışlardır:

İlk etapta sonradan etki yaratan, sıradan bir yaşamsal deneyim değil, anlamlı bir bağlama oturtulamayan ve inkorpore edilen bir durumdur. Bunun en somut örneği travmatik yaşantılardır.
Olaylar, durumlar ya da biyolojik gelişim ile benlik yeni bir anlamlandırma düzeyi kazanarak geçmiş deneyimlerini yeniden işleyince sonradan etki ortaya çıkar.
Cinsel yaşam, zamansal gelişim ve değişimleri ile sonradan etki için verimli bir alan oluşturur.

Freud için ayartılma kuramı ve geçmişin bugünü barındırdığı psişik nedensellik birbiriyle çelişmez. Ayartılma kuramında çocuklukla bir erişkin ile cinsel anlam taşıyan bir durum yaşanmıştır. Ergenlikte yaşanan ikinci olayla ve çocuk ergenliğe gelince çocukluğunda yaşadığı deneyimin cinsel bir anlam taşıdığını anladığında sonradan etki ortaya çıkar. Benlik, geçmişte yaşanmış ve bitmiş olan bu hoşnutsuzluk yaratan deneyim için savunmalarını kullanamaz. Benlik olay kavradığı sırada algılama yoktur ama anı vardır. Benlik, birincil süreçle uyumlu olarak patolojik bir savunmaya dönüşen bastırmaya yönelir. Ayartılma kuramında sonradan etki, savunma ile yakından bağlantılıdır.

Kurt Adam olgusunda Freud, 1,5 yaşında tanık olunan birincil sahnenin 4 yaşındaki bir rüya ile sonradan ortaya çıktığını, bu rüyanın hastanın fobisini sabitleştirdiğini ortaya çıkartır.

Freud her zaman daha sonra gelenin önceki tarafından belirlendiğini savunmuştur. Bir açıdan çocukluktaki olaylar, insanlar arası ilişkiler açısından anlamlara gebedir. Diğer yandan bir insan geçmişini yeniden yorumladığında o geçmiş hiçbir zaman; mutlak gerçek, somut ya da değiştirilemez bir şey olamaz. Bunun aksine bir kişi bugünü üzerinden geçmişini yorumlandığında geçmişinde depolanan bilgi deşifre olmak için çırpınan ve diğer kişiden gelen bir mesajdır.

Sadece çocuğu, dönüştüğü yetişkine bağlayan iki kutup arasında gidip gelen zamansal vektörü düşünmek yerine, öznenin dışında üçüncü bir terimi, yani diğer yetişkinden çıkan mesajı da eklememiz gerekir. Bu, çocuğa empoze edilen ve çocuğun tercüme etmesi gereken bir mesajdır. Gerçekten de, Freud'un Nachträglichkeit kavramına yeni bir ışık tutması beklenebilecek, bu şekilde anlaşılan bir "çeviri" fikridir.

KAYNAKLAR:

Laplanche, J. (2005), Deferred Action - Apres Coup (s. 378), International Dictionary of Psychoanalysis, Editor in Chief Alain de Mijolla, Thomson Gale, USA.

Laplanche, J., Pontalis, J.B. (1973). The Language of Psycho-Analysis, Çev Donald Nicholson-Smith, The International Psycho-Analytical Library, The Hogarth Press and the Institute