KENDİLİK (SELF) PSİKOLOJİSİ

Kendilik Psikolojisinin kurucusu olan Kohut, kendiliğe ve kendiliğin süreçlerine odaklanmıştır. Kohut, narsisistik yapıdaki dürtüsel sorunların kendilikteki yapısal defektlere ikincil olarak geliştiğini savunmuştur. Önce klasik psikanalizde merkezi öneme sahip Ödipus Kompleksinin paralelinde, çocuk büyürken kendiliğin narsisistik açıdan güçlendiğini vurgulamıştır. Kendilik yapılanmasının kendine özgü gelişimsel amaçları ve gidişi olduğunu açıklamıştır. Zaman içinde Kohut yapısal kuramı ve dürtü kuramını terk etmiş ve dilini farklılaştırmıştır. Ana akım psikanalizden kopmuş, psikanaliz sürecini çözümlemeden çıkartarak yeniden yapılandırmaya dönüştürmüştür.

Kendilik, nesne gibi altbenlik, benlik ve üstbenlikte bulunan zihinsel bir tasarımdır. Hartmann'ın, nesne yatırımının karşısında benlik yatırımı değil kendilik yatırımı vardır saptamasını esas alır. Benlik, kendine yatırımını kendiliğe yatırım olarak yapmaktadır. Kendilik bir dönüşlülük içerir. Bu nedenle ilişki kurulan kişi önemlidir. Çocuğun kendiliğinin annenin gözündeki parıltıdan doğduğunu Winnicott da belirtmiştir. Bu doğuşta ve ilk gelişimde çocuk annesinden ayrışmamış olduğu için, kendiliğini yapılandıran ve dengeleyen kişiye Kohut, kendiliknesnesi demiştir. Tanımdan da anlaşılacağı gibi bu yapıda kendilik ve nesne ayrılmamıştır.

Freud'a göre başlangıçta bebek tüm libidosunu kendisine yatırır ve buna birincil narsisizm der. Sadece bebeğin kendisi vardır, her şey odur, her şeyi yapabilir. Gelişimle ve ayrışma birlikte bebek libidinal enerjisini nesnelere yönlendirmeye başlar. İç dünyasında bir anne tasarımı oluşur ve bebek libidosunu anne tasarımına yatırmaya başlar. Böylelikle narsisistik libido nesne libidosuna ve sevgiye dönüşür. Ödipal dönemde nesne libidosu şiddetlenir. Eğer çözüme kavuşmazsa nevrozlara zemin hazırlar. Libidinal enerji kendiliğe yatırılmaya devam ederse narsisizm ortaya çıkar, nesne yatırımı ve sevgi gelişemez.

Kohut, Narsisizmin Biçimleri ve Dönüşümleri (1966) adlı yazısında narsisizmin kendine özgü bir gelişim çizgisi olduğunu belirtir. Nesne libidosundaki dönüşü daha az etkili bulur ve narsisizmin; amaçlara ve ülkülere doğru geliştiğini, empatiye, yaratıcılığa, mizaha, bilgeliğe ve geçiciliğin kabulüne dönüştüğünü vurgular. Çocukluk cinselliğinden çok çocuğun kendisine duyduğu ilgiyi, kendini göstermeye ve başkalarının ilgisine duyduğu ihtiyacı dikkate alır. Aynı yıl yayınlanan Narsisistik Kişilik Bozukluğunun Psikanalitik Tedavisi yazısında patolojiye neden olan narsisizmin analizinde yeni bir yöntem önerir.

Kohut kendiliğin gelişimindeki sisteme kendilik-kendiliknesnesi demiş ve bunun iki uçlu olduğunu söylemiştir. Bir uçta büyüklenmiş kendilik, diğer uçta ülküleştirilmiş anne-baba imgesi vardır. Büyüklenmiş ebeveyn imgesi ya da kendiliğin ülküleştiren kutbu annenin gücü ve mükemmelliği ile kaynaşılarak gelişir. Ülküleştirme işlevleri annenin bakım verme kapasitesi ile ilişkilidir ve çocuğun optimal engellenmeyi deneyimlemesini ayarlaması ile sağlanır. Böylelikle duygulanımsal düzenleme yapıları dengeli bir biçimde gelişir, engellenmeler travmatik olmaz. Yaşamın daha sonraki evrelerinde kendilik, kurumlarla ve gruplarla bir arada olma ihtiyacı duyar. Böylelikle ülküler ve amaçlar edinilir ve bunların içinde kalınmış olunur.

Kohut, kendilik gelişiminin bir diğer alanının yetenekler ve amaçlar arasındaki ara alan olduğunu belirtir. Büyüklenmiş kendiliğin patolojileri annenin, çocuğun onaylanma ve haz alma isteklerine karşılık vermesindeki zorluklardan kaynaklanır. Depresyondaki, sürekli meşguliyetleri olan, ahlaki olarak çökmüş, sabırsız vb. anneler çocuğun kendiliğini bölmesine ya da baskılamasına neden olurlar. İç dünyasında yanıtsızlık hali yaşayan çocuk büyüklenmiş kendiliğini ya bastırır ya da görmezden gelir. Bu süreç narsistik kişilik bozukluğunun hipokondri, önemsenmemeye karşı hassasiyet ve yaşam enerjisi eksikliği biçimindeki tablosuna yol açar. Sık sık fark edilmek isteyen, gurur duyamayan ve özel tedavi seçenekleri talep eden depresif bir görünüm sergilerler. Antisosyal davranışlar ve kendine zarar verme davranışları da bu dinamikle ortaya çıkar. Kişi, büyüklenmiş kendiliğindeki hasarlar yüzünden bağımlılık yapıcı maddeleri ve kendine zarar vermeyi duygusal regülasyonunu sağlamak için kullanır. Bu hastaların çocukluklarında anne, bir kendiliknesnesi olarak duygulanımsal durumları düzenleme görevini gerçekleştirilmemiştir.

Kendiliğin ülküleştiren kutbundaki sorunlar kişinin yaşamda kendine amaçlar ve ülküler oluşturabilmesini ve bunları gerçekleştirmekten haz alabilmesini, tatmin olmasını bozar. Kişi bu eksikliğini tamamlamak ve bütünlük hissetmek için ülküleştirdiği kişilere bağlanır. Kohut'un bu tanımı narsisistik nesne seçimine benzer. Ne yazık ki bu kişilerin eksik ve kusurlu yönlerini fark ettiği anda bu kişiler gözünden düşer ve onları küçümseyerek onlardan ayrılır. Kendisini tatmin edecek yeni kişiler aramaya devam eder. Bu arayış cinselleştirildiğinde cinsel partnerlerin ülküleştirilmesi ve değersizleştirilmesi sonucunda değiştirilmelerine neden olur.

1959'daki İçebakış, Empati ve Psikanaliz başlıklı makalesi ile Kohut psikanalitik camianın dikkatini empatiye çeker. Kendilik nesnesi olarak annenin empati yeteneği hem çocuğunu anlamasın da hem de çocuğun duygularını tanımlayabilmesinde rol oynar. Çocuğun, annenin empati yeteneği aracılığıyla duygularının tanımlanabilmesi duygulanımsal düzenleme kapasitesini geliştirir. 1972'deki Saldırganlık ve Narsisistik Öfke Üzerine Düşünceler başlıklı makalesiyle narsisistik öfkeye değinmiştir. Kendilik nesnesi ile ilgili hayal kırıklıkları, ulaşılmazlıklar ve anlaşılmazlıklar kendilikte ciddi bir narsisistik öfkeye neden olur. Narsistik öfke; yıkıcılığı, yok ediciliği ve acımasızlığı ile  ön plana çıkar. Psikoterapi sürecindeki narsisistik yaralanmalar da narsisistik öfkeye neden olur.

Narsisizmin psikanalizinde; ayna aktarımı ve ülküleştirme aktarımı olarak iki aktarım türü tanımlamıştır. Narsisizmin analizini ele aldığı Kendiliğin Çözümlenmesi, Kendiliğin Yeniden Yapılanması ve Psikanaliz Nasıl Sağaltır? Türkçeye çevrilmiş kitaplarıdır.

 

Kaynaklar:

Comprehensive Dictionary of Psychoanalysis, Salman Akhtar, Routledge, 2018

Freud and Beyond: A History of Modern Psychoanalytic Thought, Stephen A. Mitchell, Margaret J. Black, 1996

International Dictionary of Psychoanalysis, Ed. Alain de Mijolla, 2005

Textbook of Psychoanalysis Second Edition, Ed. Glen O. Gabbard, Bonnie E. Litowitz, Paul Williams, American Psychiatric Publishing, 2011

http://www.anadoluppd.com/86-2/ Kendilik Psikolojisi: Heinz Kohut ve Takipçileri, Yavuz Erten