YÜCELTME VE ÜLKÜLEŞTİRME
Yüceltme ve ülküleştirme nesne ile kurulan iki ilişki biçimidir. Sağlıklı narsisizmde yüceltme, narsisistik kişilik bozukluğunda ülküleştirme ile ilgili süreçler baskındır. Freud14, “Yüceltme nesneye yatırılan libidoyu cinsel doyumdan başka amaçlara yönlendirir. Bunun aksine ülküleştirme, libido yatırılan nesneyi yükseltir ya da büyütür ve kendiliğin olduğu kadar nesnenin alanıyla ilgili de olabilir.” diyerek yüceltme ve ülküleştirme arasındaki farkı açıklığa kavuşturmuştur.
Yüceltme, yasa ve yasakla gelen bir bastırma ile ortaya çıkar. Benlik devrededir ve sinyal kaygısı libidinal yatırımı ikiye böler; bir kısmı yer değiştirerek yeni nesnelere yönelirken ensest yasağına boyun eğen şefkat kısmı ebeveyne bağlı kalmaya devam eder.
Ülküleştirme, hayranlığın şiddetli halidir*, kendiliği nesneye karşı tutkulu, bağımlı ve boyun eğici kılar. Nesne; büyük, üstün, tümgüçlü, büyüleyici ve mükemmeldir. Kendiliğin; küçüklüğü, aşağılık hali, güçsüzlüğü ve yetersizliği “üstün nesne” ile kaynaşılarak inkâr edilir. Klein22, çocuk zulüm görme kaygılarıyla ve hasediyle baş edemediği için ülküleştirmenin gerektiğini belirtmiştir. Benlik zayıf olduğu için paranoid-şizoid konumda nesneyi çok iyi ve çok kötü olarak bölme zorunluluğu vardır. Çocuklukta ya da kısa süreli durumlarda işlevsel olabilirken erişkinlerde ve kalıcılaştığı hallerde gelişimi ve içgörüyü engeller. Ülküleştirme sırasında kendilik ve nesne ilişkisi dışarıdan etkilenemez. Ülküleştirilen nesne narsisistik kırılma yaşatırsa hızla değersizleştirilir ve aşağılanır. Narsisistik öfke şiddetlidir ve yarattığı değersizleştirme ile nesne aşağılık, küçümsenen, hain, etkisiz ve yetersiz olur. Ülküleştirmenin ve değersizleştirmenin dışarıdan etkilenmemesi beraberindeki inkarın gücünü ve çifte değerliliğin zayıflığını gösterir. Gerçekliğin değerlendirilmesi zayıflamıştır ve büyüsel düşünce ön plandadır.
Çocuklarda ideal nesnenin içselleştirilmesi ile tümgüçlü ve sert benlik çekirdekleri oluşur. Ülküleştirilen “her şeye yeten” nesne erişkinlikte üstbenliğin ve ego idealinin yerini alır. Ödipal çatışma sonucu ortaya çıkan üstbenlik ve ego ideali ise yetersizliğin sonucudur23. Ülküleştirmenin özdeşime dönüşmesi; benlik gücüne, kendilik ve nesne arasındaki ilişkinin derinliğine, kendilik ve nesneyi ayırabilecek babasal bir yasağın varlığına, ilişkinin gerçeğe yakınlığına, nesnenin ruhsal işlemleme gücüne ve nesnenin üstündeki ruhsal yatırım ile ne yaptığına bağlıdır.
Guntrip24 ülküsel nesnenin ortaya çıkışını benliğin bölünmesi süreci içinden açıklar. Benlik, hayal kırıklığı ve zorlanma içeren kötü nesne ilişkilerinden kaçınmak için iç ve dış gerçekliği böler ve iç gerçekliğe doğru geri çekilir. Benlik ikinci defasında antilibidinal ve libidinal olarak ikiye bölünür. Bu bölünme sırasında benliğin ilişki kurduğu reddedici, uyarıcı ama doyurmayan ya da rahatsızlık vermeyen nesnelerin karşısında doyurucu ülküsel nesne yer alır. Gerçeklikle temasta kalma ile katlanılamaz gerçeklikten geri çekilme gereksinimleri arasında kalan libidinal benlik üçünce kez bölünür: (A) İçsel kötü nesne ilişkilerini sürdüren etkin bir sadomazoşistik oral benlik ve (B) mutlak edilgen bağımlılığa, simgesel ana rahmine dönmeye çalışan gerilemiş benlik25.
Guntrip24 narsisizmi şizoid hastaların bir özelliği olarak tanımlamıştır. İçe dönüklük ve geri çekilmişlik temelinde bu hastaların narsisizmleri içsel yaşam dinamiklerinin bir sonucudur. Ülküleştirilmiş sevgi nesnesi şizoid hastanın iç dünyasındadır ve ihtiyaç duyduğunda bu nesneyle ilişkiye geçer. Şizoid hasta bu nesneleri içe atmıştır (inkorpore edilmiş nesneler) ve dış dünyada onları bulamadığında onlarla oto-erotik ya da oto-agresif bir içsel ilişki kurabilir. Guntrip bu halin şizoid bir kendine yeterlilik ve dolayısıyla bir üstünlük duygusu yarattığını da belirtir.
14. Mahler MS, Pine F, Bergman A. The psychological birth of the human infant - Symbiosis and individuation, Karnac Book; 1975.
15 Mahler MS. On child psychosis and schizophrenia—autistic and symbiotic infantile psychoses. Psychoanalytic Study of the Child 1952; 7:286-305.
16 Köşkdere AA. İnsanı anlamak için psikanaliz. İstanbul: Bağlam Yayınları; 2023.
17 Freud S. Narsizm üzerine ve Schreber vakası, Çev. M. B. Büyükkal, İstanbul: Metis Yayıncılık; 1914.
18 Reich A. Narcissistic object choice in women, Journal of the American Psychoanalytic Association 1953; 1:22-44.
19 Rosenfeld H. The narcissistic omnipotent character structure: A case of chronic hypochondriasis. Impasse and Interpretation: Therapeutic and antitherapeutic factors in the psychoanalytic treatment of psychotic, borderline, and neurotic patients, (1:63-84) içinde London, New York: Routledge; 1987.
20 Freud, S. Group psychology and the analysis of the ego. Standard Edition, 18. London: Hogarth Press; 1921.
21 Bergman A. Ours, yours, mine. Rapprochement: The critical subphase of separation-individuation, Ed. R. F. Lax, S. Bach ve J. A. Burland içinde. NewYork: Aronson; 1980.
22 Klein M. Mourning and its relation to manic-depressive states, The Writings of Melanie Klein, Vol. 1. (s. 344-369) içinde London: Hogarth Press; 1940.
23 De Mijolla-Mellor S. Idealization. Ed. Alain de Mijolla International Dictionary of Psychoanalysis, Thomson Gale; 2005.
24 Guntrip H. Şizoid görüngü, nesne ilişkileri ve kendilik, Çev. İ. Babacan, İstanbul: Metis Yayıncılık; 1986.
* Buna aşk demeyi sakıncalı buluyorum. Kendilik ve nesne ilişkileri ayrışmadan ve benlik bir düzeye gelmeden “aşk”ın ortaya çıkmasını mümkün görmüyorum. Nitekim Klein (1952), iyi nesne içselleştirilmeden ve iyi nesne etrafında benlik bütünleşip güçlenmeden aşk ve şükran duygularının ortaya çıkamayacağını belirtmiştir. İçsel iyi nesne (meme/anne) çocuğa sürekli ve hemen doyum sağlayacak bir kaynak olur.
